Gagnadrifin veiðistýring: Næsta skref fyrir sjávarútveginn

Við höfum notað lítið breyttar aðferðir að grunni til við mat á fiskistofnum við Ísland frá seinni hluta síðustu aldar. Er það mat vísindamanna að langar tímaraðir gefi nákvæmar niðurstöður af stöðu fiskistofna en sannleikurinn er að óvissa og varúðarráðstöfun við úthlutun er í gildi á mörgum nytjastofnum.  Það er kominn tími til að við breytum þessu og þurfa sjávarútvegsfyrirtæki að fara að taka til hendinni á þessu sviði. Gervigreind og rauntímagögn eru komin til að vera og gera nýja tegund fiskveiðistýringar mögulega, veiðistýringu sem er í senn sveigjanlegri og arðbærari.

Í verkefninu CATCH, sem við hjá Bláa hagkerfinu höfum þróað, tengjast skip, veiðarfæri og umhverfisgögn saman í lifandi líkan sem spáir fyrir um hvar, hvenær og hvernig best sé að veiða áður en veiðarfærum er kastað. Fyrir vikið styttist leitartími, eldsneytisnotkun minnkar, meðafli dregst saman og gæði aflans aukast með styttri veiðiferðum. Á sama tíma geta stjórnvöld fylgst með í rauntíma og gripið inn ef þörf krefur og þannig verndað vistkerfin betur.

Þetta er ekki spádómur heldur tækni sem þegar er tiltæk. Hún sýnir að veiðistýring framtíðarinnar byggist á rauntímagögnum sem hámarkar afrakstur og verndar jafnframt fiskistofna.

Útgerðin stýrir, ríkið verndar

Mesta breytingin felst þó í því að útgerðin fær umboð til að stýra samsetningu aflans, þ.e. hvaða tegundir eru veiddar, hvenær og hvar. Um leið skapar ríkið rammann; setur mörk, tryggir gagnsæi og grípur inn þegar hættumerki sjást.

Þetta er verkaskipting, ekki valdaafsal. Útgerðir hafa beina hvata til að hámarka verðmætasköpun og draga úr sóun. Þær geta fylgst í rauntíma með því hvernig stofnar þróast, hvar verðmætin liggja og hvaða veðurskilyrði ráða för. Með réttri nálgun geta útgerðirnar veitt með minni áhættu og meiri hagkvæmni, forðast ofveiði og hagað veiðum í takt við ástand markaða, árstíð og líffræði stofna.

Ríkið sem dómari ekki skipstjóri

Innan þessa fyrirkomulags verður hlutverk ríkisvaldsins skýrara og sterkara en um leið öðruvísi. Það felst í eftirliti, gagnaskyldu, sjálfvirkum viðvörunum og viðbrögðum. Í stað handstýrðra ákvarðana tekur tæknin við þó innan varúðarramma sem stjórnvöld skilgreina, s.s. þök á meðafla, lágmarksstofnvísa og sameiginlega gagnastaðla. Þetta er tæknilega framkvæmanlegt og að hluta þegar komið í framkvæmd.

Stjórn veiða á að færast nær þeim sem nýta heimildirnar og þurfa að skipuleggja sig til lengri tíma, á meðan ríkið eflir innviði og eftirlit.

Ávinningur fyrir þjóðarbúið

Þótt CATCH sé ekki komið í víðtæka notkun má þegar sjá hvernig nákvæmari gögn og spár geta umbreytt veiðistjórnun. Tilraunir sýna að markvissari sókn getur dregið verulega úr leitartíma og þar með minnkað eldsneytisnotkun og kolefnisspor  sérstaklega með færri tregfiskdögum og betri nýtingu veiðisvæða.

Slíkar aðferðir gera kleift að hámarka verðmæti á hvert tonn með því að velja rétt svæði, tíma og tegundasamsetningu án þess að auka sóknardaga. Spálíkön geta einnig hjálpað til við að forðast svæði þar sem meðafli er líklegur, sem dregur úr áhættu á óvæntum lokunum og verndar vistkerfið. Loks skapa rauntímagögn og sjálfvirk gagnaúrvinnsla grundvöll fyrir gagnsærra og traustara kerfi þar sem ákvarðanir um veiðar verða sýnilegri, sannreynanlegri og byggðar á staðreyndum fremur en vana.

Næstu skref: Tæknin er klár kerfið þarf að fylgja

Til að nýta þessa nálgun til fulls þurfum við að tryggja samræmda gagnastaðla og öruggt upplýsingastreymi milli skipa, útgerða og stjórnvalda. Skilgreina þarf skýra ábyrgð á meðferð gagna. Jafnframt þarf að þjálfa áhafnir, þróa notendavænar leiðbeiningar og setja mælikvarða á árangur t.d. eftir leitartíma, olíunotkun á tonn, gæðum og meðafla. Loks þarf að skapa lagalegan ramma þar sem frumkvæði og ábyrgð haldast í hendur.

Tækifæri í samvinnu

Hér er ekki verið að leggja til að útgerðin leysi ríkið af hólmi. Þetta er einfaldlega ný nálgun á samstarf sem þegar er til staðar á mörgum sviðum. Útgerðin fær tæki og ábyrgð til að stýra sókn í rauntíma með hagræði, sjálfbærni og sveigjanleika að leiðarljósi; ríkið heldur utan um heildarmyndina, verndar, sannreynir og grípur inn þegar á þarf að halda.

Við höfum bæði tækni og reynslu til að framkvæma þetta og verkefni sem hafa sannað sig í reynd. Nú þarf að stilla kerfið þannig að það styðji við framtíð sem er ekki einungis arðbær heldur líka ábyrg og sveigjanleg. Framtíð þar sem íslenskur sjávarútvegur heldur áfram að vera leiðandi afl í fiskveiðistjórn.

Greinin birtist í Fiskifrettum 5 nóvember 2025