Sjálfbær nýting sjávarauðlinda er ekki einungis umhverfismál, heldur einnig efnahagslegt og félagslegt mál. Tryggja þarf að vistkerfi sjávar verði varðveitt fyrir framtíðarkynslóðir
Í hjarta Atlantshafsins, þar sem hafið mætir himni, hefur Ísland þróast síðustu árhundruð með sjávarútveg sem hornstein þjóðarbúsins. Sagan um þessa tengingu er saga um áskoranir, tækniþróun og sífellt breytandi viðhorf til sjálfbærni og nýtingar sjávarauðlinda.
Bláa hagkerfið endurspeglar vaxandi áherslu á sjálfbæra nýtingu sjávarauðlinda og er tákn um þá byltingu sem íslenskur sjávarútvegur hefur tekið í átt að umhverfisvernd og hagræðingu. Í þessu samhengi er nauðsynlegt að skoða hvernig sjávarútvegsfyrirtæki og opinberir aðilar geta saman unnið að því að mæta kröfum samtímans um sjálfbærni, ábyrgð og hagkvæmni.
Íslenskur sjávarútvegur hefur sýnt fram á mikilvægi þess að innleiða og þróa tækni og aðferðir sem stuðla að bættri nýtingu sjávarauðlinda. Þetta hefur birst í auknum fjárfestingum í tæknivæddum skipum, þróun vistvænni veiðarfæra og betri meðferð afla, allt með það að markmiði að draga úr umhverfisáhrifum og auka arðsemi. Í því samhengi er ljóst að frumkvöðlastarfsemi og nýsköpun í sjávarútvegi gegnir lykilhlutverki í að tryggja framtíð greinarinnar í samkeppnishæfu og breytilegu umhverfi.
Rannsóknir á hafinu og fiskistofnum verða að tryggja sjálfbæra nýtingu sjávarauðlinda til framtíðar. Hafrannsóknastofnun, ásamt öðrum rannsóknarstofnunum, leikur þar veigamikið hlutverk í íslenskum sjávarútvegi. Því er brýnt að opinberir aðilar tryggi nægilega fjármögnun til rannsókna sem miða að því að skilja betur vistkerfi sjávar, þróun fiskistofna og áhrif veiða á lífríkið. Þannig fáum við sem bestar upplýsingar um hafið sem okkur nýtast við stjórnun fiskveiða og við ákvarðanatöku í sjávarútvegi.
Samvinna milli sjávarútvegsfyrirtækja, rannsóknastofnana og stjórnvalda er forsenda þess að hægt sé að ná fram þeim markmiðum sem Bláa hagkerfið stefnir að. Það krefst ekki aðeins fjárfestinga í rannsóknum og tækniþróun, heldur einnig skuldbindingar til að vinna að sameiginlegum markmiðum um sjálfbærni og ábyrgð. Gagnsæi og upplýsingagjöf eru mikilvægir þættir í þessu samhengi, þar sem þekking og skilningur á sjálfbærri nýtingu sjávarauðlinda skiptir sköpum fyrir framtíð greinarinnar.
Því er lagt til að sjávarútvegsfyrirtæki og opinberir aðilar einbeiti sér að eftirfarandi atriðum:
1. Fjárfesting í rannsóknum: Tryggja verður að rannsóknir á sjávarútvegi og lífríki sjávar séu vel fjármagnaðar. Þetta felur í sér allt frá grunnrannsóknum á vistkerfum sjávar til þróunar á sjálfbærum veiðarfærum og aðferðum.
2. Stuðningur við tækninýjungar: Hvetja og styðja þarf við nýsköpun og tækniframfarir sem geta dregið úr umhverfisáhrifum veiða og aukið arðsemi. Þetta getur verið í formi hvatakerfa, styrkja eða samstarfsverkefna.
3. Samvinnu og samráð: Efla þarf samvinnu milli sjávarútvegsfyrirtækja, rannsóknarstofnana og stjórnvalda með það að markmiði að deila þekkingu, samræma aðgerðir og vinna að sameiginlegum lausnum á áskorunum sem greinin stendur frammi fyrir.
Með því að leggja áherslu á þessi atriði getur Ísland haldið áfram að vera í fararbroddi í sjálfbærum sjávarútvegi, ekki aðeins sem leiðandi þjóð í nýtingu og verndun sjávarauðlinda heldur einnig sem fyrirmynd fyrir aðrar þjóðir.
Það er óneitanlega mikilvægt að átta sig á að sjálfbær nýting sjávarauðlinda er ekki einungis umhverfismál, heldur einnig efnahagslegt og félagslegt mál. Sjálfbærni í sjávarútvegi tryggir að fiskistofnar og vistkerfi sjávar verði varðveitt fyrir framtíðarkynslóðir, meðan á sama tíma er stuðlað að stöðugum og arðbærum atvinnugreinum.
Til að ná þessum markmiðum er nauðsynlegt að opinberir aðilar, í samvinnu við sjávarútvegsfyrirtæki og vísindasamfélagið, skapi stefnu og regluverk sem styður við og hvetur til sjálfbærrar þróunar.
Innleiðing vélnáms í stofnmatsrannsóknum markar tímamót í nálgun sjávarútvegsins á sjálfbærri nýtingu auðlinda. Áður ókönnuð leið, sem Bláa hagkerfið hefur unnið að, felur í sér notkun gagna og tölfræðilegra líkana til að greina og spá fyrir um þróun fiskistofna með mun nákvæmari hætti en hefðbundnar aðferðir leyfa. Slík tækni hefur ekki verið notuð áður í íslenskum sjávarútvegi eða að ég best veit á alþjóðavettvangi, og Bláa hagkerfið er frumkvöðull í að nýta kraft vélnáms til að stuðla að breyttu mati á fiskistofnum. Samhliða þessu má nota Dróna á sjó sem opnar nýjar leiðir fyrir sjávarútveginn, meðal annars til að framkvæma stofnmælingar, efla öryggi og eftirlit, sem og að vakta umhverfisáhrif.
Með sameiginlegri framtíðarsýn og samstilltum aðgerðum getur Ísland ekki aðeins tryggt sjálfbærni og framtíð íslensks sjávarútvegs, heldur einnig styrkt stöðu sína á alþjóðavettvangi sem fyrirmynd í sjálfbærri nýtingu sjávarauðlinda. Þannig mun Bláa hagkerfið ekki einungis vera hugtak sem lýsir núverandi stöðu, heldur einnig leiðarvísir að framtíð þar sem sjálfbærni, hagkvæmni og samfélagsleg velferð ganga hönd í hönd.
Grein birt í Morgunblaðinu 9 apríl 2024