„Framlegð vinnslunnar minnkar um fimm milljarða króna vegna minni nýtingar í þorski sem hefur fallið úr 47% frá 2019 í 43%“
Bolfiskstofnar við Ísland, einkum þorskur, standa frammi fyrir vaxandi áskorunum. Álagið á stofnana hefur aukist vegna samverkandi þátta: skorts á fæðu, hitastigsbreytinga, aukinnar samkeppni frá öðrum tegundum og breytinga á vistkerfi hafsins. Afleiðingarnar eru þegar orðnar sýnilegar – þorskur er að horast, sem dregur úr framleiðni vinnslunnar og veldur milljarða króna framlegðartapi. Á sama tíma hefur dreifing nytjastofna breyst, sem gerir veiðar óhagkvæmari og ófyrirsjáanlegri. Mikilvægt er að bregðast við þessari þróun og taka upp nýja nálgun sem endurspeglar flóknu samspili náttúruafla og veiðistjórnunar.
Vísbendingar um breytingar í fæðukeðjunni
Fækkun sjófugla: Sjófuglar eru góðir vísar á aðgengi fæðu, einkum loðnu, sandsílis og smáfisks. Fækkun þeirra bendir til að þessar fæðutegundir séu annaðhvort minnkandi í magni eða hafi breytt dreifingu, sem hefur áhrif á aðra hluta vistkerfisins.
Fækkun sela: Selir lifa að miklu leyti á bolfiski, loðnu og öðrum smærri nytjastofnum. Fækkun þeirra getur bent til þess að fæða þeirra sé á undanhaldi eða að þeir sæti auknum áhrifum frá öðrum rándýrum, eins og hvölum.
Fjölgun hvala: Langreyður og hnúfubakur hafa aukist mjög í fjölda og neyta mikils magns af smáfiski, loðnu og ýmsum dýrasvifi. Þeir eru nú taldir neyta um 7,6 milljóna tonna af fæðu á ári, þar af 3,3 milljóna tonna af fiski, sem er margfalt meira en það sem veiðist af mönnum. Þetta getur dregið úr fæðuframboði fyrir aðra nytjastofna og rándýr.
Mikil aukning makríls: Makríll er mjög árásargjarn í fæðunámi og keppir við loðnu, þorskseiði og aðrar tegundir um fæðu. Þar sem makríll hefur stækkað mikið í stofnstærð og haldið sig lengur í íslenskri lögsögu, getur hann haft neikvæð áhrif á framleiðni loðnu, sandsílis og annarra lykiltegunda í fæðuvefnum.
Áhrif á bolfiskstofna
Minnkandi loðna getur haft veruleg áhrif á bolfiska eins og þorsk, ýsu og ufsa, sem reiða sig á hana sem fæðugjafa, sérstaklega á veturna. Þetta hefur þegar sést í sveiflum á þorskstofninum.
Makríll og hvalir geta aukið samkeppni um fæðu, sem leiðir til verri vaxtarskilyrða fyrir bolfisk.
Breytt fæðudreifing og fækkun nytjastofna getur haft áhrif á veiðar, þar sem fiskur verður dreifðari og erfiðara verður að ná honum í hagstæðum mæli.
Efnahagsleg áhrif
Afleiðingar þessara breytinga eru ekki aðeins líffræðilegar heldur einnig efnahagslegar. Framlegð vinnslunnar hefur dregist saman um marga milljarða króna síðan 2019. Sérstaklega hefur lækkun nýtingar í þorski sem hefur fallið úr 47% 2019 í 43% þetta árið valdið miklu efnahagslegu tjóni. Á þessu ári einu saman má áætla að framlegðartap vegna þorsks verði um 5 milljarðar króna hjá vinnslunni. Lélegri holdafari þorsksins hefur áhrif á afurðagæði, sem dregur úr útflutningsverðmæti.
Hvað þarf að gera?
Vistkerfisnálgun í stjórnun
Í stað þess að stýra hverjum stofni fyrir sig þarf að líta á hafið sem heildstætt vistkerfi. Tengsl tegunda verða að vera hluti af veiðiráðgjöf og ákvarðanatöku. Núverandi stjórnunarkerfi, sem byggir að mestu á einföldum aflareglum og stakstofnalíkönum, nær ekki að endurspegla flókið samspil tegunda og umhverfis. Það er mikil þörf á markvissari rannsóknum og samvinnu milli aðila.
Langtímarannsóknir sem meta áhrif vistkerfisbreytinga á einstaka tegundir og hafið í heild eru nauðsynlegar. Gríðarlegt magn gagna er til staðar hjá útgerðum, vinnslum og opinberum rannsóknarstofnunum. Þessi gögn þarf að nýta á skipulegan hátt. Bláa hagkerfið hefur unnið að slíku greiningarstarfi og hefur þegar skilað fjölmörgum áhugaverðum niðurstöðum. Styrkja þarf samstarf vísindamanna, stjórnvalda og útgerða, enda er sjálfbærni fiskveiða sameiginlegt hagsmunamál allra.
Niðurstaða
Staðan í dag er óásættanleg og kallar á tafarlausar aðgerðir. Ef ekkert verður gert mun hnignun bolfiskstofna halda áfram, sem hefur alvarlegar og langvarandi afleiðingar fyrir íslenskan sjávarútveg og efnahag þjóðarinnar. Það er óásættanlegt að halda áfram með núverandi veiðistjórnun án þess að taka tillit til breyttra aðstæðna í vistkerfinu.
Aðgerðarleysi mun hafa óafturkræf áhrif. Með því að taka upp heildstæða vistkerfisnálgun, nýta tækniframfarir og styrkja samvinnu rannsókna og veiðistjórnunar er hægt að tryggja að fiskistofnarnir og sjávarútvegurinn standist áskoranir framtíðarinnar. Gamlar lausnir virka ekki lengur við nýjar aðstæður – það er kominn tími til að horfa fram á veginn og tryggja sjálfbæra nýtingu auðlinda hafsins áður en meira tjón hlýst af.
Comments